Tak prezentował się pomnik "Poległym i Umęczonym 1939-1945" przed renowacją i rozbudową. Jego nową odsłonę poznamy w czwartek 5 października /fot. UMiG Jabłonowo Pomorskie/

W czwartek 5 października o godz. 10 w parku przed Centrum Kultury i Sportu w Jabłonowie Pomorskim uroczyście zostanie odsłonięty odrestaurowany pomnik „Poległym i Umęczonym 1939-1945”. Pojawią się też dwie tablice z nazwiskami 208 ofiar zbrodni hitlerowskich, mieszkańców naszego miasta i gminy. Te dane to efekt kilkuletnich badań, a jeszcze w tym roku będziemy mogli poznać tragiczne losy wielu z nich

Dane ofiar zbrodni niemieckich, które pojawią się na tablicach, ustaliła w wyniku prowadzonych badań Ewa Rzepka, nauczycielka historii z jabłonowskich szkół i badaczka lokalnej przeszłości, prezes stowarzyszenia „Do Korzeni”. Korzystała ze źródeł dostępnych w Bydgoszczy – delegaturze Instytutu Pamięci Narodowej oraz Archiwum Państwowym. To jednak nie wszystko: badaczka dotarła też do rodzin, potomków ofiar, zdobyła zdjęcia, pamiątki, dokumenty. Pomagali jej inni działacze stowarzyszenia, a efektem tych prac będzie szczególna publikacja, wydana przy wsparciu budżetu Miasta i Gminy Jabłonowo Pomorskie. Książka pt. „Zostańcie z Bogiem” zgodnie z założeniem powinna ukazać się jeszcze w tym roku kalendarzowym.

W publikacji poznamy zarys zbrodni niemieckich, których doświadczyli mieszkańcy naszego miasta i gminy. To mordy dokonywane na jeńcach wojennych i ludności cywilnej, wysiedlenia, masowa eksterminacja w obozach, praca niewolnicza, wynarodowienie i germanizacja, celowe niszczenie miast i wsi. Poznamy wykaz co najmniej 213 ofiar II wojny światowej - zbrodni niemieckich z terenu Miasta i Gminy Jabłonowo Pomorskie. Co najmniej, ponieważ liczba ta ciągle rośnie. Na pomniku wyryte zostały na razie nazwiska 208 z nich, kilka kolejnych w chwili powstawania tablic nie było jeszcze potwierdzonych. Niewykluczone, że w przyszłości tablice będą aktualizowane. 

W książce pojawić się mają szczegółowe biogramy tych, którzy zginęli, często ze zdjęciami, dokumentami, pamiątkami. Jest też próba odszukania sprawców zbrodni, którzy w większości nie zostali po wojnie ukarani, ale były nieliczne sprawy karne, do których dotarła autorka. Jeden rozdział dotyczy też konfidentów, których nie zawsze można oceniać jednoznacznie, bo stawali często przed trudnymi wyborami, działając w wyniku szantażu władz okupacyjnych. W książce poznamy też opis miejsc kaźni i miejsc pamięci narodowej na obszarze naszej gminy oraz tych na innych terenach, w których zginęli nasi mieszkańcy.

Stowarzyszenie „Do Korzeni” z Ewą Rzepką na czele już wcześniej podejmowało działania, których celem było upamiętnienie ofiar II wojny światowej na terenie naszego miasta i gminy. Ukazały się broszury o zbrodniach niemieckich w Buku Góralskim, Nowej Wsi, Konojadach, nagrany został film,,Zostańcie z Bogiem" (dostępny na portalu youtube.com). W filmie zagrali aktorzy - amatorzy, czyli dzieci, młodzież i dorośli z obszaru gminy. Jego premiera w listopadzie 2021 roku odbiła się szerokim echem w lokalnej społeczności.

Z kolei w roku 2024 stowarzyszenie planuje wydanie publikacji, w której opisane zostaną zbrodnie popełnione przez Sowietów. Wstępnie wiadomo już o ok. 80 ofiarach z terenu gminy Jabłonowo Pomorskie, głównie wywiezionych przez NKWD w głąb Rosji, które zaginęły bez wieści.

Nowe elementy pomnika będą miały wymiary widoczne na grafice (oprac. graf. UMiG Jabłonowo Pomorskie/